فضای مدینه

فضای مدینه

اما در مدینه که سیزده‌ سال از شروع بعثت گذشته و عده چشم‌گیری به اسلام روی آورده‌اند و تمکن و قدرت‌ مسلمانان افزون شده است و یک فضای باز در افق گشوده شده و نوید توانمندی آنان را می‌دهد. و مسلمانان متشکل و همدل می‌توانند آزادانه ایده خویش را مطرح کنند. خلاصه به طور کلی فضا عوض شده است. در مدینه زمینه مساعد برای طرح فروعات فقهی است و زمینه مساعد برای طرح یک تشکل و نهاد سیاسی است. در مدینه اهداف دیگری چون مقابله با تهاجم نظامی دشمن مطرح است )وَ اَعدوّا لَهْمْ‌ ما استَطَعتُمْ‌ منْ‌ قُوَ‌هٍ( (انفال، 60)؛ «هر چه در توان دارید برای ستیز دشمن آماده باشید، و توان خود را افزون کنید».
در مدینه سخن از مناظره با تشکیل میزگرد با اهل کتاب است که: )قُلْ‌ یا اَهلَ الْکتابِ تعالَوْ‌ا اِلی کَلمهٍ‌ سواءٍ بینَنا وَ‌ بینَکُمْ‌( (آل‌عمران، 63)؛ «هان ای اهل کتاب پیش آیید به سوی یک آرمانی که در نزد ما و شما یکسان است (توحید)».
در مدینه سخن از تشکل اجتماعی است: )یا اَیُّها الَّذینَ‌ آمنوُ‌ا اِصْبِرُ‌وا وَ صابِرُ‌وا وَ رابِطوُ‌ا( ؛ «ای مؤمنان مقاوم باشید و با هم پایداری کنید و روابط خویش را تنگاتنگ کنید».
)وَ اِعتَصَموُ‌ا بِحبلِ اللهِ‌ جمیعاً( (آل‌عمران، 103)؛ «با هم به ریسمان الهی متمسک شوید»، (با هم مسلمان باشید) در مدینه به لحاظ این که جامعه اسلامی شکل گرفته و متحد و نیرومند در مقابل شرک و نفاق و ظلم مقام شده است سخن از دفاع است، سخن از جنگ‌های خونین چون بدر و اُحْد وخیبر است، سخن از )قاتَلوُ‌ا اَئمهَ‌ الْکُفْرِ اِنَّهْمْ‌ لا ایمانَ لَهْمْ‌( است. «سردمداران کفر را که به هیچ پیمانی وافادار نیستند به هلاکت برسانید».
در مدینه به لحاظ این که جامعه اسلامی بیمه شده و خطر آسیب‌پذیری ندارد سخن از ایجاد روابط حتی خانوادگی با اهل کتاب است: )اَلیوْ‌م اَحلَّتْ لَکُمُ‌ الطَّیِباتَ وَ الْمحصَنات منَ‌ الَّذینَ‌ اُوتُوا الْکتابَ(؛ (مائده، 5) «امروز پاکیزه‌ها بر شما حلال شده است و امروز طعام (دست‌پخت) اهل کتاب بر شما حلال و طعام شما برای آنها حلال شده است. امروز ازدواج با زنان پاکدامن مؤمن بر شما حلال و نیز ازدواج با زنان پاکدامن اهل کتاب بر شما حلال می‌باشد».
این خطاب‌های (امروز) می‌توانید با آنها ازدواج کنید؛ در برابر (دیروز) است امروز مدینه با دیروز مکه، فضای فساد و خفقان مکه با فضای باز و توانمند مدینه آن فضاهای بسته )أنْذِ‌رْ عشیرَ‌تُکَ‌ اَلاَقْرَ‌بین( (شعراء، 214)؛ «خویشاوندان خویش را بیم بده».
آنچنان تغییر نموده است که سطح گسترده سخن از ناامیدی کفار است: )اَلْیوْ‌مُ یأسَ‌ الَّذینَ‌ کَفَروُا منْ‌ دینِکُمْ‌( (مائده، 3)؛ «امروز کفار از خاموش شدن نور دین شما ناامید شده‌اند».
امروز سخن از روابط سیاسی با دیگر ملت‌هاست مانند بسیاری از آیه‌های سوره مائده سخن از حقوقی جزئی فرعی و خلاصه طرح یک شریعت کامل و جامع است سخن از اکمال دین و اتمام نعمت است )اَلیوْ‌مُ اَکْملْتُ لَکُمْ‌ دینَکُمْ‌ وَ اَتْممتُ علَیکُمْ‌ نِعمتی( (همان)؛ «امروز دین شما را برای شما کامل و جامع کردم و نعمت را تمام نمودم».
به همین جهت شناخت دوگونه فضای مکه و مدینه انسان را با خطاب‌های قرآن بهتر آشنا می‌کند یک مفسر برای فهم قرآن هر چه بیشتر از ویژگی‌های این دو فضا قرار گیرد بهتر تناسب سخن قرآن را با دو گونه فضا به دست می‌آورد و بهتر می‌تواند به مقاصد اصلی قرآن راه پیدا کند.