انگیزه مرحله سوم

انگیزه مرحله سوم

در زمان عثمان حدود پانزده سال از رحلت رسول‌الله (ص) گذشته بود. و فتوحاتی هم بر فتوحات رسول‌الله (ص) افزوده شده بود. و کشورهای بزرگی چون ایران و روم تحت تأثیر قرار گرفته و بسیاری از آنها با ملیت‌های گوناگون و زبانهای متفاوت مسلمان شده بودند. گسترش اسلام از یک سو و وجود زبانها و لهجه‌های گوناگون از سوی دیگر، موجب تشدید اختلاف قرائت از قرآن شده بود. که از زمان خود رسول‌الله (ص) این پدیده عارضی در کنار قرائت اصلی قرآن گرفته بود. در هر صورت در زمان عثمان این موضوع (اختلاف قرائت) گسترش پیدا کرد به گونه‌ای که بعد از فتح ارمنستان و آذربایجان حذیفه یمان با مشاهده قرائت‌ها و لهجه‌های گوناگون از قرآن، هراسان به خدمت خلیفه می‌آید و داد واقرآنا سر می‌دهد و با احساسات تمام، دم از خطر تحریف قرآن می‌زند که اگر به فکر قرآن نباشید، امت اسلامی به سرنوشت یهود و نصاری دچار خواهد آمد. آنگاه عثمان با مشاوره با سران امت اسلامی هیئتی را به سرپرستی زید بن ثابت و متشکل از دوازده نفر تعیین می‌کند که اعضای اصلی آن: سعید بن العاص، زید بن ثابت، عبدالله بن زبیر، عبدالرحمن بن حارث، می‌باشد. این افراد با همکاری اُبیَ‌ بن کعب مالک بن اَبی عامر، کثیر بن افلح، انس بن مالک، عبدالله بن عباس، مصعب بن سعد، عبدالله بن فطیمه شروع به کار می‌کنند می‌باشد. این هیئت مأموریت دارد تا قرآنها را جمع‌آوری کند. از بین آنها یک قرآن به عنوان الگو و امام بنگارند و آنگاه از سوی الگو چندین نسخه استنساخ نموده به شهرهای بزرگ آن زمان بفرستند و قرآنهای دیگر را محو نمایند. (صحیح بخاری، ج 6، ص 226)
انگیزه اصلی از این اقدام از بین بردن قرائت‌های گوناگون از قرآن و ایجاد یک قرائت در بین همه مسلمانان است. تا قرآن از خطرها مصون بماند. خصوصیات این جمع‌آوری این بود که افزون بر ایجاد وحدت قرائت که هدف اصلی بود، سوره‌ها نیز نظم خاصی گرفتند زیرا در جمع‌آوری ابوبکر ترتیب سوره‌ها در نظر نبود، فقط جمع کردن مصاحف در یکجا مدنظر بود. اما در تدوین مرحله سوم سوره‌ها هم نظم خاصی پیدا کردند، همین نظم که اکنون در سوره‌ها وجود دارد یعنی سوره حمد اول و سوره ناس آخرین سوره قرآن به حساب آمد. و به همین جهت برخی از قرآن، با عنوان قرآن عثمانی یاد می‌کنند؛ زیرا نظم آن قرآن تا کنون مطرح است. (التمهید، ج 1، ص 339) بنابراین اگر روایاتی و یا شواهد تاریخی سخن از جمع‌آوری عثمان دارند، منظور این جمع‌آوری است، با شواهد دیگر ناسازگار نخواهد بود. در مورد قرآن عثمان بحث‌هایی مطرح است مانند این که چرا زید بن ثابت را به عنوان مسؤول انتخاب کرد، تعداد نسخه‌های آن قرآنها چند عدد بوده، قرآن را به چه رسم‌الخطی می‌نگاشتند، نظر علی (ع) چه بود، که برخی این محورها را مطرح می‌کنیم.