راه شناخت مکی و مدنی

راه شناخت مکی و مدنی

برای شناخت سور‌ه‌های مکی از مدنی دو راه وجود دارد یکی از محتوا و درون سوره‌ها دیگری از شواهد روایی و تاریخی.
در بحث فضای مکه و مدینه این نکته اشاره شد که این دو شهر فضای کاملاً متفاوت بود سوره‌های مکی با محتوای شرک‌زدایی، دعوت به توحید و معاد و تطهیر فسادهای اخلاقی و اجتماعی هستند. سوره‌های مدنی افزون بر اینها سخن از فروعات فقهی نظام‌ سیاسی، جهاد با کفار و مشرکان و روابط با دیگر ملت‌ها و مناظره و میزگردها، دارند. از محتوای سوره‌ها با توجه به این نکته می‌توان فهمید که مکی است یا مدنی اگر سوره‌ای لبه تیز خطاب و محتوای اصلی‌اش محور اول باشد مکی و اگر از محورهای دوم سخن بسیار داشته باشد مدنی. این معیار صحیح و مورد پذیرش می‌تواند باشد.
راه دوم برای شناخت مکی از مدنی شواهد تاریخی است اسباب نزول‌ها، روایات و تاریخ اطمینان آوری که نوعاً دو قسم از سوره‌ها را بیان می‌کنند. از این شواهد هم می‌توان به دست آورد که کدام سوره مکی و کدام سوره مدنی است. در این راستا از یک نکته ظریف نیز نباید غافل شد. طبع و فضای سخن ایجاد می‌کند مثلاً ناسخ بعد از منسوخ باشد و مقید و خاص بعد از عام باشد. اگر آیه‌ای یا سوره‌ای شرح یا ناسخ آیه دیگر باشد می‌توان ترتیب نزول یا حتی مکی و مدنی بودن را بخصوص در آیه‌ها به دست آورد.
آیاتی که بیان و توضیح نسبت به آیه‌ها دیگر باشند بعد از آنها نازل شده‌اند. و نیز آیاتی که ترتیب طبیعی در محتوا دارند، طبع سخن اقتضا می‌کند در نزول نیز این ترتیب رعایت شود، مانند آیه‌های تحدی قرآن، که برخی تحدی به یک سوره، برخی به ده سوره،‌ و برخی به کل قرآن تحدی می‌کنند.