نام‌گذاری سوره‌ها

نام‌گذاری سوره‌ها

سخن از نام‌گذاری خود قرآن و نیز سوره‌های آن خیلی بحث مهم و اساسی نیست. در عین حال برای آشنایی خوانندگان، به این نکته نیز اشاره می‌شود.
بدون شک نام قرآن از تعبیرات خود قرآن گرفته شده است که واژه «قرآن» هفتاد مرتبه در قرآن به کار رفته است و در مواردی مانند؛ )وَعداً علَیهِ‌ حقاً فی التَّوْ‌راتِ وَ الإنجیلِ وَ الْقُرآنِ( (توبه، 111) اسم قرار گرفته است برای همین کتاب آسمانی همانطور که از کتاب‌های دیگر با اسم یاد شده، از کتاب آسمانی رسول‌الله (ص) نیز با اسم یعنی «قرآن» یاد شده است. گرچه در کتاب‌های علوم قرآنی برای قرآن نام‌های دیگری چون فرقان و نور و … ذکر و بیان شده است، لیکن اینها به لحاظ صفت هستند نه اسم «علم» اسم به عنوان «علم» فقط قرآن یاد شده است. اما به اعتبار صفات چون قرآن صفات بسیاری دارد برخی آنها را به عنوان اسامی قرآن یاد نموده‌اند. و زرکشی از قاضی ابوالعالی نقل می‌کند که پنجاه و پنج اسم به این اعتبار برای قرآن نام برده است مانند کتاب، کلام، نور، هدایت، رحمت، فرقان، شفا و … (البرهان فی‌ علوم القرآن، ج 1، ص 343) لیکن صفات قرآن را به عنوان اسم قرآن یاد کردن صحیح به نظر نمی‌رسد، اما نام‌گذاری سوره نیز نمی‌توان گفت به دستور رسول‌الله (ص) می‌باشد. بلکه هر سوره‌ای به لحاظ محتوایی که دارد و به لحاظ مطالب اعجاب‌آوری که برای خوانندگان دارد عنوانی را به عنوان اسم آن انتخاب می‌نموده‌اند مثلاً نام‌گذاری سوره نساء به اعتبار این که بسیاری از احکام زنان را بیان کرده است، سوره مائده به این جهت که در این سوره سخن از مائده آسمانی است، سوره انعام به لحاظ این که در این سوره سخن از چهارپایان است، سوره نمل به لحاظ اینکه سخن از زنبور عسل است یا سوره نمل به لحاظ این که سخن از مورچه می‌باشد و یا برخی سوره‌ها به لحاظ حروف مقطعه‌ نام‌گذاری شده‌اند مانند سوره «ق، ص، حمعسق». به همین جهت که سوره‌ها ضابطه خاصی در نام‌گذاری نداشتند؛ بلکه به صورت طبیعی در زبان مردم نام‌گذاری می‌شده‌اند و مردم حوادث را به لحاظ نکات نادرش یا نکات برجسته و اعجاب‌آورش نام‌گذاری می‌کنند همانند سال جنگ، سال پیمان صلح، سال زلزله، سال باران و … و شهر ایمان، شهر علم، شهر صنعت و مانند اینها. نام‌گذاری سوره‌ها نیز به صورت طبیعی شکل گرفته است. و برای همین نکته است که بسیاری از سوره‌ها بیش از یک اسم دارند مانند سوره بقره مناط‌القرآن، سوره آل‌عمران طیبه، سوره نحل نعیم و سوره جاثیه شریعت، و سوره مائده عقود، سوره غافر مؤمن، و سوره فاطر ملائکه، و سوره توبه برائت. حذیفه این سوره را سوره عذاب نامیده است، ابن عمر آن را مشقشقه نامیده است. (البرهان، ج 1، ص 339) برای برخی سوره‌ها مانند حمد بیست نام یاد شده‌ ام‌الکتاب، ام‌القرآن، فاتحه‌الکتاب و …